In het oude handboek van psychische stoornissen (DSM-IV-TR) werd er wel nog een onderscheid gemaakt tussen de vormen van autisme, te weten:
- de Autistische stoornis
SvA (syndroom van Asperger)
HFA (Hoog Functionerend Autisme)
het syndroom van Rett
de desintegratieve stoornis
PDD-NOS (Pervasive Developmental Disorder, Not Otherwise Specified)
McDD (Multiple complex Developmental Disorders)[/list:u]
Klassiek” autisme of de Autistische stoornis
De kenmerkende problemen in het contact met andere mensen gaan soms samen met andere problemen. Denk aan: agressie, zelfverwonding, hyperactiviteit, dwangmatig gedrag, herhaling van hetzelfde soort gedrag, tics, stemmingsstoornissen en slaapproblemen, epilepsie en verstandelijke beperking.
Kwalitatieve beperkingen in de sociale interacties, zoals blijkt uit ten minste twee van de volgende items:- duidelijke stoornissen in het gebruik van verschillende vormen van non-verbaal gedrag, zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding en gebaren om de sociale interactie te bepalen
er niet in slagen met leeftijdgenoten tot relaties te komen die passen bij het ontwikkelingsniveau
tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen (bijvoorbeeld het niet laten zien brengen of aanwijzen van voorwerpen die van betekenis zijn)
afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid[/list:u]
Kwalitatieve beperkingen in verbale en non-verbale communicatie, zoals blijkt uit ten minste een van de volgende items:- achterstand in of volledige afwezigheid van de ontwikkeling van de gesproken taal (niet samengaand met een poging tot compensatie met alternatieve communicatiemiddelen, zoals gebaren of mimiek)
bij individuen met voldoende spraak duidelijke beperkingen in het vermogen een gesprek met anderen te beginnen of te onderhouden
stereotiep en herhaald taalgebruik of eigenaardig woordgebruik
afwezigheid van gevarieerd spontaan fantasiespel (doen-als-of-spelletjes) of sociaal imiterend spel (nadoen-spelletjes) passend bij het ontwikkelingsniveau[/list:u]
Beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten waarbij sprake is van een stoornis in de verbeelding, zoals blijkt uit ten minste een van de volgende items:- sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is in intensiteit of richting
duidelijk rigide vastzitten aan specifieke niet-functionele routines of rituelen
stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen, draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam)
aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen[/list:u]
Syndroom van Asperger
Bij de Stoornis van Asperger zijn de problemen in het contact met de omgeving in principe even ernstig als bij autisme. In het begin valt de stoornis minder op omdat er geen sprake is van vertraagde taalontwikkeling en achterblijvende verstandelijke ontwikkeling. Mensen met Asperger hebben een normale tot hoge intelligentie.
Kwalitatieve beperkingen in de sociale interactie, zoals blijkt uit ten minste twee van de volgende items:- duidelijke stoornissen in het gebruik van veelvoudig non-verbaal gedrag, zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding en gebaren om de sociale interactie te bepalen
er niet in slagen met leeftijdgenoten tot relaties te komen die passen bij het ontwikkelingsniveau
een tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen (bijvoorbeeld het niet laten zien, brengen of aanwijzen van voorwerpen die van betekenis zijn) afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid[/list:u]
Beperkte, zich herhalende en stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en acitviteiten, zoals blijkt uit ten minste één van de volgende items:- sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is in intensiteit of aandachtspunt
duidelijk rigide vastzitten aan specifieke niet-funcionele routines of rituelen
stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen, draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam)
aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen[/list:u]
De stoornis veroorzaakt in significante mate beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen
Er is geen significante algemene achterstand in taalontwikkeling, bijvoorbeeld het gebruik van enkele woorden in het derde levensjaar, communicatieve zinnen in het vierde levensjaar
Er is geen significante achterstand in de cognitieve ontwikkeling of in de ontwikkeling van bij de leeftijd passende vaardigheden om zichzelf te helpen, gedragsmatig aanpassen (anders dan binnen sociale interactie) en nieuwsgierigheid over omgeving.
Er is niet voldaan aan de criteria van een andere specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis of schizofrenie.
Hoog Functionerend Autisme
HFA lijkt erg op het syndroom van Asperger en veel onderzoekers beweren dan ook dat beide begrippen eigenlijk hetzelfde betekenen. Andere wetenschappers beweren dat er neurologische verschillen zijn en een andere oorzaak.
Punten waarop mensen met hoogfunctionerend autisme zich van mensen met het syndroom van Asperger zouden onderscheiden zijn onder andere de volgende:- minder goede verbale vaardigheden (lager verbaal IQ) dan bij SvA
betere visueel-ruimtelijke vaardigheden (hoger uitvoerings-IQ) dan bij SvA, tenzij het IQ bij HFA onder de 100 ligt
minder afwijkende motoriek dan bij SvA
personen met het SvA kunnen zich beter in een ander inleven of hanteren hiervoor andere strategieën dan mensen met HFA
mensen met HFA hebben vaker problemen met zelfstandigheid
nieuwsgierigheid en interesse voor veel verschillende dingen, dit in tegenstelling tot mensen met SvA[/list:u]
HFA werd in de DSM-IV-TR niet afzonderlijk vermeld, omdat intelligentie of retardatie niet tot de criteria voor autistische stoornis behoren. Een eventueel onderscheid met het syndroom van Asperger berust dus op andere criteria.
Syndroom van Rett
Het syndroom van Rett komt vrijwel uitsluitend bij meisjes voor. Tot ongeveer 6 tot 18 maanden is er sprake van een normale ontwikkeling. Daarna raken deze kinderen de taal- en handfuncties die zij hebben ontwikkeld weer kwijt. Men ziet dan specifieke handbewegingen zoals het ‘wringen’ of ‘wassen’ in combinatie met sociale en communicatieve stoornissen. Sinds enkele jaren is de genetische oorzaak van het syndroom van Rett bekend.
Desintegratieve Stoornis
Kinderen met een Desintegratieve Stoornis laten een periode van normale ontwikkeling zien tot tenminste 2 jaar. Daarna verliezen ze een groot deel van hun vaardigheden en ontstaan problemen die vergelijkbaar zijn met die van autistische kinderen. Het syndroom van Rett en de Desintegratieve Stoornis zijn allebei zeer zeldzaam.
PDD-NOS
De term PDD-NOS wordt gebruikt voor mensen met sociale en communicatieve problemen zoals ook bij autisme. Het aantal kenmerken is echter niet zo uitgebreid als bij “klassiek” autisme of het syndroom van Asperger. Men spreekt daarom ook wel van ‘aan autisme verwante problematiek’. De stoornis valt echter wel binnen het gebied (het ‘spectrum’) van verschijningsvormen. Daarom wordt de term PDD-NOS gebruikt: Pervasive Developmental Disorder, Not Otherwise Specified, ofwel ernstige ontwikkelingsstoornis, niet nader omschreven.
Meest voorkomende kenmerken:- onhandig en angstig gedrag in sociale situaties
weinig begrip en gebruik van nonverbale signalen (oogcontact, gelaatsexpressie, lichaamshouding)
het niet of nauwelijks leren van sociale ervaringen
het ontbreken van wederkerigheid in het contact
een eenzame, gesloten indruk te maken
zich angstig te tonen voor veranderingen
fanatiek vast te houden aan bepaalde routines
zich koppig en driftig te uiten (ingegeven door angst)
een eenzijdige belangstelling tonen
rigide en dwangmatige gedragspatronen te ontwikkelen
overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels
of juist weinig gevoeligheid voor geluiden, beelden, temperaturen of aanrakingen
een trage taalontwikkeling
eigenaardig ouwelijk taalgebruik
taal in alle gevallen letterlijk nemen
een onhandige, stijve motoriek[/list:u]
Multiple complex Developmental Disorders
Tot slot is er de subgroep Multiple complex Developmental Disorders (McDD), wat geen officiële DSM-IV-TR diagnose was, maar soms werd onderscheiden in Nederland. Mensen met McDD hebben te maken met veel verschillende ontwikkelingsproblemen tegelijk. Het gaat daarbij met name om jeugdigen met een combinatie van sterke angsten; problemen in het beheersen van gevoelens, waaronder bijvoorbeeld woede-uitbarstingen; sociale en communicatieve problemen en denkstoornissen, waarbij geen goed onderscheid wordt gemaakt tussen fantasie en werkelijkheid, waardoor zij achterdochtig kunnen worden.
De symptomen van MCDD zijn te verdelen in drie groepen.
Stoornissen in de regulatie van affecten:- intense angst of gespannenheid
vreesachtigheid of fobie (ziekelijke vrees), meestal voor ongebruikelijke situaties of voorwerpen
paniekaanvallen of ‘overspoeld worden door primitieve angsten’
momenten of periodes van gedragsmatige terugval met driftbuien of primitieve woedeaanvallen
uitgesproken emotionele en stemmingsschommelingen zonder duidelijk aanwijsbare aanleiding
frequente on-invoelbare, bizarre angstreacties[/list:u]
Stoornissen in de gevoeligheid voor sociale signalen en stoornissen in het sociale gedrag in relatie tot leeftijdgenoten en volwassenen:- sociale desinteresse, vermijding van sociale contacten of juist grenzeloze contact name, ondanks aanwezige sociale vaardigheden
ontbreken van bestendige relaties met leeftijdgenoten
aanklampende ‘haat-liefderelaties’, met name met volwassenen (in het bijzonder ouders/primaire verzorgers)
diep gebrek aan empathie en het vermogen om zich te verplaatsen in de gedachten en gevoelens van anderen[/list:u]
Stoornissen van het denken:
[list]onlogische gedachtegang of plotselinge onnavolgbare gedachtesprongen (magisch denken, neologismen, bizarre gedachten)
verwarring tussen fantasie en realiteit
gemakkelijk verward raken (moeite met het begrijpen van wat er om hen heen gebeurt)
overwaardige gedachten (grootheidsideeën, verhoogde achterdocht, overgeïnvolveerd raken in fantasiefiguren, imaginaire vrienden)[/list:u]
- sociale desinteresse, vermijding van sociale contacten of juist grenzeloze contact name, ondanks aanwezige sociale vaardigheden
- intense angst of gespannenheid
- onhandig en angstig gedrag in sociale situaties
- minder goede verbale vaardigheden (lager verbaal IQ) dan bij SvA
- sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is in intensiteit of aandachtspunt
- duidelijke stoornissen in het gebruik van veelvoudig non-verbaal gedrag, zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding en gebaren om de sociale interactie te bepalen
- sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is in intensiteit of richting
- achterstand in of volledige afwezigheid van de ontwikkeling van de gesproken taal (niet samengaand met een poging tot compensatie met alternatieve communicatiemiddelen, zoals gebaren of mimiek)
- duidelijke stoornissen in het gebruik van verschillende vormen van non-verbaal gedrag, zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding en gebaren om de sociale interactie te bepalen
